در این بخش به تعدادی از عوارض شایع رادیوتراپی شکم و لگن می‌پردازیم:
اسهال
اسهال یک عارضه بسیار شایع رادیوتراپی ناحیه شکم و لگن است. در بسیاری از بیماران دل‌پیچه و دفع گاز زیاد از روده‌ها رخ می‌دهد. معمولا اسهال چند هفته بعد از پایان درمان بطور کامل برطرف می‌شود. در بعضی بیماران ممکن است خون در مدفوع دیده شود. در صورت بروز این عارضه حتماً پزشک‌تان را مطلع کنید. رعایت نکات زیر در بهتر شدن این عارضه مؤثر است:
- از پزشک‌تان بخواهید داروهایی برای توقف اسهال برایتان تجویز کند، ولی از مصرف خودسرانه داروهای ضد اسهال اکیداً خودداری کنید.
- پس از متوقف شدن اسهال، خیلی مهم است که تدریجاً یک برنامه غذایی سالم که شامل میوه‌های تازه، سبزیجات، نان گندم کامل و پاستا می‌شود را شروع کنید.
- قبل از استفاده از هر نوع داروی خانگی بهتر است با پزشک‌تان مشورت کنید. اگر احساس بیماری کردید، به اندازه توان‌تان بخورید و بنوشید تا بدن به مواد مغذی و انرژی مورد نیاز خود دست یابد. به مقدار زیاد مایعات مصرف کنید تا مانع کم آبی بدن‌تان شوید.
از مصرف خودسرانه داروهای ضد اسهال جداً پرهیز کنید! بعد از مشورت با پزشک و اطمینان از خطرناک نبودن اسهال، می‌توان این عارضه را بهبود داد.
اضطرار و اجبار برای رفتن مکرر به توالت
رادیوتراپی ناحیه لگن با ایجاد التهاب در روده‌ها و رکتوم (قسمت انتهایی روده بزرگ که به مقعد ختم می‌شود)، ممکن است باعث شود در طول شبانه روز مکرراً احساس دفع مدفوع به شما دست دهد. در برخی بیماران حتی ممکن است درجاتی از بی‌اختیاری مدفوع رخ دهد. در این مورد با کادر درمانی خودتان مشورت کنید. پزشک بعد از بررسی موقعیت شما می‌تواند برخی داروهای خاص در این مورد را برای مدت مشخصی تجویز کند. بخاطر داشته باشید که برخی از این داروها بشکل شیاف داخل مقعدی هستند. برخی داروها فقط باید به اندازه تعداد روزهایی که گفته شده مصرف شوند و نه بیشتر.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ دو عارضه‌ای هستند که ممکن است بصورت جداگانه یا باهم اتفاق بیفتند.
التهاب مثانه
التهاب مثانه یا سیستیت (Cystitis)، بطور شایع در رادیوتراپی ناحیه لگن بروز می‌کند. علائم این عارضه عبارتند از:
- احساس سوزش هنگام دفع ادرار
- احساس اضطرار و اجبار برای دفع مکرر ادرار
- احساس عدم تخلیه کامل مثانه
گاهی عفونت ادراری هم ایجاد می‌شود که باعث کدر شدن ادرار و ایجاد بوی نامطبوع در آن می‌شود. در صورت بروز این عارضه با پزشک‌تان مشورت کنید. نوشیدن مقدار زیادی مایعات در طول روز برای رفع این عارضه سودمند است. آب میوه‌ها بخصوص زغال اخته مفید هستند. ولی توجه کنید که بهتر است از نوشیدن قهوه غلیظ، چای پررنگ و الکل خودداری کنید. این نوشیدنی‌ها باعث تشدید التهاب مثانه می‌شوند.
وجود خون در ادرار
پرتودرمانی ناحیه لگن می‌تواند باعث شکننده شدن دیواره رگ‌های مثانه شود، بطوریکه استحکام سابق را نداشته باشند. این امر ممکن است باعث پاره شدن این رگ‌ها و ایجاد خونریزی شود که به صورت دفع خون و یا لخته‌های خون در ادرار بروز می‌کند. اگر آسیب عروقی خفیف باشد معمولا کار خاصی لازم نیست و با مختصر مراقبت خوب خواهد شد. اما در مواردی نیز ممکن است آسیب شدیدی حادث شده باشد که در اینصورت نیاز به درمان دارد. همچنین ممکن است پزشک متخخص انکولوژی یک دوره کوتاهی بین جلسات پرتودرمانی فاصله بگذارد.
بی‌اختیاری ادرار
رادیوتراپی ناحیه لگن ممکن است سبب درجاتی از بی‌اختیاری ادرار شود. علامت این عارضه بصورت نَشتِ اِدرار در لباس زیر، خود را نشان می‌دهد. این عارضه به علت اختلال در عملکرد عضلات مثانه و همچنین دریچه خروجی مجاری ادراری است که وظیفه کنترل ارادی در دفع ادرار را بعهده دارد. شدت بروز این عارضه به نوع سرطان و میزان اشعه دریافتی بستگی دارد. معمولا نشت ادرار هنگام سرفه، خنده و یا فعالیت بدنی بیشتر است. در صورت بروز این عارضه مشکل را با کادر درمانی در میان بگذارید. متخصص انکولوژی ممکن است برایتان دارو تجویز کند و یا به تخصص فیزیوتراپی معرفی کند. متخصصین فیزیوتراپی برنامه‌های متنوعی برای رفع این مشکل دارند که از جمله آنها ورزش دادن عضلات کف لگن می‌باشد.
بعد از اتمام جلسات رادیوتراپی، ممکن است تا مدتی در ناحیه لگن احساس ناراحتی و درجاتی از درد داشته باشید که بتدریج خوب می‌شود. برخی از علل درد عبارتند از:
- عفونت: عفونت مثانه به دنبال رادیوتراپی می‌تواند سبب درد شود. این درد در هنگام پُر بودن مثانه شدیدتر است. همچنین ممکن است هنگام دفع ادرار احساس درد و سوزش به شما دست دهد. در بسیاری موارد ادرار بدبو و غلیظ شده و رنگ آن کدر می‌شود. در این مورد با پزشک‌تان مشورت کنید تا برایتان دارو تجویز کند.
- تغییر حرکات روده‌ها: اسپاسم (انقباض شدید) عضلات روده‌ها می‌تواند سبب درد نسبتاً شدید شود. گاهی این درد به دلیل یبوست و یا تنگ شدن مقعد در اثر اشعه است. همچنین پرتودرمانی با تشدید هموروئید (بواسیر) و یا ایجاد شقاق (زخم‌های به صورت شکاف داخل مقعد) می‌تواند سبب ایجاد درد شدید در ناحیه نشیمن‌گاه و مقعد شود. در این موارد لازم است که با مصرف مایعات و مواد غذائی حاوی فیبر (انواع میوه‌ها و سبزیجات) از بروز یبوست جلوگیری کنید چون یبوست سبب تشدید هموروئید، بواسیر و شقاق می‌شود. پزشک شما با تجویز دارو (معمولاً به صورت شیاف) و دادن توصیه‌های لازم می‌تواند این عارضه را برطرف کند.
- تَرَک‌های ریز در استخوان‌های لگن: رادیوتراپی می‌تواند سبب بروز تَرَک‌های ریز در استخوان‌های لگن شود که ممکن است درد زیادی ایجاد کنند. این درد اکثراً با فعالیت تشدید شده و با استراحت برطرف می‌شود و معمولا در هنگام شب وجود ندارد، لذا سبب اختلال خواب نمی‌شود. بروز تَرَک در کسانی که دچار پوکی استخوان هستند و یا به مدت طولانی کورتون مصرف کرده‌اند احتمال وقوع بیشتری دارد.
