پرتودرمانی (رادیوتراپی) چیست؟
در پرتودرمانی (Radiotherapy) از دو نوع اشعه (پرتو) یونساز یعنی پرتوهای الکترومغناطیس )اشعه ایکس و گاما) و ذرات یونیزه (الکترون‌ها، پروتون‌ها، نوترون‌ها و ذرات آلفا) برای کشتن سلول‌های سرطانی یا آسیب رساندن به آنها طوری‌که دیگر قادر به تکثیر نباشند، استفاده می‌شود. در اثر برخورد پرتوهای یونساز با هسته سلول، DNA که مسئول کنترل تمام اعمال حیاتی سلول است صدمه می‌بیند. در نتیجه، سلول‌های ناحیه درمان (بافت هدف) تخریب شده و ادامه رشد و تقسیم آنها غیرممکن می‌شود. از بین رفتن سلول‌ها در واقع به معنی از بین رفتن توده سرطانی است که از میلیون‌ها و یا میلیاردها سلول تشکیل شده است.
هدف از پرتودرمانی از بین بردن سلول‌های سرطانی با حداقل آسیب به بافت‌های سالم است. اگرچه پرتوهای یونساز علاوه بر سلول‌های سرطانی به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رسانند، اکثر سلول‌های سالم توانایی این را دارند که خود را ترمیم کرده و بهبودی خود را دوباره بدست آورند، درحالی‌که سلول‌های سرطانی در بسیاری از موارد قادر به ترمیم خود نیستند و در اثر آسیب ناشی از اشعه از بین می‌روند.
روش‌های مختلفی برای پرتودهی و همچنین انواع مختلفی از پرتوها با قدرت نفوذ متفاوت وجود دارند. درتعدادی از بیماران هدف از درمان تخریب کامل تومور (توده سرطانی) و در بعضی کوچك کردن تومور یا کاهش علائم آن است. طراحی درمان برای هر بیمار بصورت جداگانه انجام می‌شود. در نتیجه، برنامه درمان رادیوتراپی هر بیمار منحصر به خود آن فرد بوده و برای بیماران دیگر قابل استفاده نیست. در طراحی درمان (Planning) ضمن سعی در رساندن حداکثر میزان اشعه به بافت سرطانی، محافظت بافت‌های سالم تا حدامکان انجام می‌شود. پرتودرمانی ممکن است بصورت منفرد یا همراه با دیگر روش‌های درمان سرطان (شیمی‌درمانی یا جراحی) مورد استفاده قرار گیرد. حتی در بعضی موارد ممکن است بیش از یك روش پرتودرمانی به کار گرفته شود.
از پرتودرمانی می‌توان برای درمان سرطان یا نقاطی که سرطان به آنها گسترش یافته (متاستاز) مثل استخوان‌ها، استفاده کرد. همچنین می‌توان از آن بعنوان درمان تسکینی موقتی استفاده کرد.
چرا باید از پرتودرمانی استفاده کنیم؟
پرتودرمانی به دلایل مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد:
1. درمان قطعی: بسیاری از سرطان‌ها با پرتودرمانی به تنهایی یا درکنار سایر روش‌های درمانی مثل جراحی و شیمی‌درمانی، قابل علاج هستند.
2. کنترل: اگر درمان قطعی میسر نباشد، از پرتودرمانی برای کنترل سرطان برای یك مدت محدود استفاده می‌شود. هدف، کوچك کردن توده سرطانی و جلوگیری از انتشار آن در بدن است.
3. کمک به سایر درمان‌ها: از پرتودرمانی درکنار سایر روش‌های درمانی مثل جراحی یا شیمی‌درمانی استفاده می‌شود که این نوع درمان، درمان تکمیلی نامیده می‌شود. از پرتودرمانی می‌توان قبل از جراحی یا شیمی‌درمانی برای کوچكتر کردن سرطان و افزایش تأثیر آن روش‌های درمانی و همچنین بعد از جراحی یا شیمی‌درمانی برای متوقف کردن رشد سلول‌های سرطانی باقیمانده استفاده کرد.
4. از بین بردن علائم: گاهی اوقات کنترل سرطان میسر نیست. در چنین مواقعی کاهش علائم بیماری می‌تواند زندگی را برای بیمار راحت‌تر کند. این نوع درمان، درمان تسکینی نامیده می‌شود.
پرتودرمانی تسکینی برخی مشکلات خاص ناشی از سرطان مثل درد و خونریزی را کنترل می‌کند. همچنین اندازه تومورهایی که به سایر اندام‌های بدن مثل مغز یا نخاع فشار می‌آورند را نیز کاهش می‌دهد تا علایم ناشی از تحت فشار قرار گرفتن این اعضاء تسکین یابند. از پرتودرمانی تسکینی در مورد هر شخصی که دچار علائم سرطان است با هر میزان از پیشرفته بودن سرطان می‌توان استفاده کرد. این نوع درمان بخصوص برای افرادی که سرطان در آنها پیشرفت کرده است و هیچ راه درمانی برای آنها وجود ندارد بسیار مناسب است تا بتوانند بقیه عمر خود را در حد امکان راحت و بدون درد زندگی کنند. مراقبت تسکینی نیز می‌تواند برای به حداقل رساندن فقدان عملکرد طبیعی بدن به کار رود. بعنوان مثال، این نوع درمان می‌تواند فشار تومور بر نخاع را کاهش دهد تا بیمار دچار فلج نشود.
پرتودرمانی چطور انجام می‌شود؟
پرتودرمانی را می‌توان از خارج بدن (External) یا داخل آن (Internal) انجام داد. یك نوع پرتودرمانی یا ترکیبی از چند نوع آن می‌تواند برای شما استفاده شود.
تفاوت بین رادیوتراپی خارجی، رادیوتراپی داخلی (براکی‌تراپی) و رادیوتراپی سیستمیک
پرتودهی ممکن است توسط دستگاهی خارج از بدن (رادیوتراپی خارجی) و یا توسط منبع پرتو در داخل بدن (رادیوتراپی داخلی) و یا توسط تزریق مواد رادیواکتیو در داخل بدن انجام شود (رادیوتراپی سیستمیك). نوع پرتودهی به نوع تومور، تحمل بافت‌های سالم اطراف محل آن، مسافتی که پرتو باید در داخل بدن طی کند و همچنین به سلامت عمومی بیمار، تاریخچه بیماری و اینکه آیا بیمار از روش‌های دیگر درمان استفاده خواهد کرد یا نه و مجموعه‌ای از عوامل دیگر بستگی دارد. در بیشتر بیماران از روش پرتودرمانی خارجی و در تعدادی از بیماران از دو یا چند روش پرتودرمانی همراه با هم و یا جداگانه استفاده می‌شود.
نگاهی اجمالی به انواع روش‌های رادیوتراپی
رادیوتراپی خارجی (External)
پرتودرمانی یا رادیوتراپی خارجی معمولاً در بیماران سرپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بیشتر این بیماران نیاز به بستری شدن در بیمارستان نیست. علاوه بر درمان قطعی و یا کمکی بسیاری از سرطان‌ها، از این روش برای کاهش دردهای متاستاتیك و یا مشکلات دیگر ناشی از گسترش تومورها نیز استفاده می‌شود.
رادیوتراپی حین جراحی (Intraoperative Radiotherapy)
این روش نوعی پرتو درمانی خارجی همراه با جراحی است. از این روش برای درمان بعضی تومورهایی که نمی‌توان آنها را به طور کامل خارج کرد و یا ریسك عود بالایی دارند استفاده می‌شود. در این روش بعد از اتمام جراحی، یك دوز نسبتاً زیاد اشعه مستقیماً به محل تومور در حین جراحی داده می‌شود. از این روش تنها در تعداد محدودی از سرطان‌ها می‌توان استفاده کرد و امکانات انجام آن تنها در مراکز اندکی وجود دارد.
رادیوتراپی داخلی یا براکی‌تراپی (Brachytherapy)
در این روش منبع تشعشع که ایمپلنت (Implant) و یا ماده کاشتنی نامیده می‌شود در یك پوشش نگهدارنده کوچك پیچیده شده در داخل تومور و یا بسیار نزدیك به آن قرار می‌گیرد. مواد کاشتنی مستقیماً در داخل بدن قرار داده می‌شوند. در این روش درمانی ممکن است لازم باشد بیمار در مرکز درمانی بستری شود.
انواع روش‌های براکی‌تراپی عبارتند از رادیوتراپی داخل نسجی و رادیوتراپی داخل حفره‌ای.
- رادیوتراپی داخل نسجی :(Interstitial Radiotherapy)در این روش ماده رادیواکتیو در داخل بافت تومورال و یا در نزدیکی آن قرار می‌گیرد.
- رادیوتراپی داخل حفره‌ای (Intracavitary Therapy): در این روش منبع رادیواکتیو بوسیله یك اپلیکاتور در داخل یك حفره بدن بدن قرار می‌گیرد. این روش معمولاً در درمان تومورهای رحم و گردن رحم (سرویکس) استفاده می‌شود.
رادیوتراپی سیستمیک
در این روش از مواد رادیواکتیو به صورت خوراکی و یا تزریقی استفاده می‌شود. از این روش درمانی گاهی اوقات برای درمان سرطان تیروئید و لنفوم غیرهوچکین بزرگسالان استفاده می‌شود.
پرتودرمانی چطور عمل می‌کند؟
پرتو (اشعه) روی بخشی از بدن‌تان که دچار سرطان شده است متمرکز می‌شود. پرتوها روی تمام بافت‌ها در ناحیه درمان اثر می‌کنند اما بیشتر روی سلول‌هایی که سریع‌تر و بیشتر تکثیر می‌شوند مثل سلول‌های سرطانی عمل می‌کنند.
اگر پرتودرمانی، سلول‌های سالم شما را تخریب کند، ممکن است دچار عوارض جانبی شوید. در اکثر موارد سلول‌های سالم می‌توانند در مقابل تخریب ناشی از پرتودرمانی مقاومت کرده یا سریعاً خود را ترمیم کنند. نقاط مختلف بدن سطح تحمل متفاوتی در برابر پرتودرمانی دارند.
آیا پرتودرمانی دردناک است؟
خیر! شما قادر به دیدن یا شنیدن اشعه‌ها نیستید و هیچ‌گونه احساس درد، سرما و یا گرما در طول درمان به شما دست نخواهد داد.
